Euskal Herriko mito eta alegien zerrenda
|
Aurkitze azkarra: aurkibide orri honen izen guztiek > ikurra dute hasieran, hori baliatuz, eta programak duen Edizioa a Bilatu erabiliz, edo (Ctrl + f) laster aurkituko dugu behar duguna. Aurkitu nahi den izenaren hasieran > ikurra ipini, eta segidan, tarterik gabe, bilatu nahi den izenaren hasierako hizkiak. Adibidez: (Ctrl + f) >akelarre Zerrendak alfabeto hurrenkera du. |
>Abellion: Erromatarren garaian Pirineotako jainkoa.
>Aberri:
>Adarbakoitz: >adarbakarra
>Adur >Adu: zori; aztien ahalmena.
>Aereda:
>Agamunda: Ataungo haitzuloa, jentilen egoitza.
>Ageio:
>Agoteak:
>Ahari >Aari:
>Ahatxe >Aatxe >Aatxegorri:
>Aherbeiste: Erromatarren garaian jainkoa Luchon aldean
>Aiar >Aihar:
>Aide >Ahaide >Aideko >Aidetikako:
>Aitzgaizto: Leizadi mendikateko tontorra Ataunen. Jentilen tokia.
>Aizkora:
>Aizkorri:
>Aizkultzeta: Aiako Altzola auzoko sima edo haitzuloa
>Akelarre:
>Aker:
>Aketegi:
>Alar: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Alarabi:
>Alardos: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Alardost: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Albi: Aralarko leize zulo handia.
>Aldabazahar: Aldabako baserria. Jentilen bizilekua.
>Armora >Armura >Armorkora:
>Aloņa:
>Alotza:
>Altxerri:
>Amagoi,
>Amilamia: Agurain aldekoa. Entzia mendizerrako haitzulo batean bizi omen zen.
>Ande: Erromatar garaian Pirineotako emakumezko jainkoa
>Anxo:
>Araneko harri: Gorbea mendikatearen gailurra. Orozkoko Arane baserriko alegi batekin lotua.
>Arardo: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Arbeiza:
>Arbeldi: Agamundako lur zuloa Ataunen.
>Argi: :
>Arhe: Erromatarren garaian jainko akitaniarra.
>Arima: gizon-emakumeen osagai espirituzkoa.
>Arixo: Erromatarren garaian jainko akitaniarra.
>Arleze:
>Armontaitz: Ataungo leizea, jentilen bizilekua.
>Arpenino: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Arreo:
>Arretxinaga:
>Arthe deo >Artae >Artahe: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Aska: aztarna, mito eta alegietan maiz azaltzen dira.
>Askaata:
>Askoa: Ataungo mendia, Lizarrausti inguruan, basajaunaren bizitokia
>Asto Iluno: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Ata:
>Atarrabi:
>Austokieta: Lizartzan, Otsabio mendiko leize zuloa, suzko-zezen baten itxurako baten bizilekua.
>Austarri: Harrizko monolitoa eta mugarria.
>Auza:
>Axlor:
>Axo: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Azalegi: Zuberoako Alzai herriko Baserri eta haitzuloa. Zaro kondea bizitoki omen.
>Azantzile: Nafarroa Beheko defuntuen agertzeak hartzen duen izena.
>Azkenaldia: Euskal mitologian, munduaren akabera, azkena.
>Azti:
>Baelistoa: Erromatar garaian jainkoa Angostinan, Arabako Bernedo aldean..
>Baeserte: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa, Comminges aldean.
>Baikorrix: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Baios: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Balbe: Heriotzari ematen zaion izena. Bizkaia aldean herio.
>Balzola: Bizkaiko Dimako haitzuloa, lami, sugoi eta iratxoen bizitoki.
>Baratze:
>Bargota: Nafarroako herria, Joanes de Borgata jeinuarekin lotutako alegiak.
>Basajaun:
>Basze Andoss: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa. Pirineo erdialdeko Bassiouč bailaran.
>Begizko:
>Belagile:
>Betadur: Begien indar magikoa, begirada hutsez lortzen den erakargarritasuna.
>Betizu: Hezigabeko behi basatia. Euskal mitologian maiz azaltzen da.
>Birao: maldizioa, hitz lohia edo iraingarria.
>Boko Harauso: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa, Comminges aldean.
>Borienno: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa. Pirineo erdialdeko Barouse bailaran.
>Buru: Beasaingo baserria. Murumendiko dama bizi izan zen bertan.
>Deabru:
>Eate:
>Edelete: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa, Comminges aldean.
>Egoi: Hego haizea.
>Egu:
>Eguberri: Negu soltizioa.
>Eguen: Osteguna. Ost eguna batzuen ustez zeru eta argiaren jainkoa.
>Eguzki: Eki. Solstizio erritoetan garrantzi handiko osagaia. "Eguzki amandrea".
>Eguzkilore: Etxeetako ateetan jartzen zen sorginak uxatzeko.
>Ekain:
>Ele: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Erditse: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Ereņusarre: Ereņu, Arteaga eta Kortezubi artean dagoen haitza. Honen magalean daude haitzulo ezagunak: Atxondo, Elesu, Sagastigorri eta Santimamiņe.
>Erge: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Erle: Euskal Mitologian izaki sakratua.
>Errolan:
>Etsai: Deabrua. Dragoi, zezen, zerri, zaldi edo aker moduan azaltzen da
>Etxajaun:
>Etxe: Famili baten egoitza. Euskal mitologi eta antropologian oinarrizko gunea.
>Etxaburu: Bizkaiko Izurtzako dorretxea. Haitzuloa dago bertan.
>Etxekandre >Etxekoandre: Etxea zuzentzen duen emakumea, gehienetan familiako ama. Euskal mitologian gurtzarako pertsonaia.
>Etxekoandrearen baratza: Nafarroa Beherean, etxeko hormaren ondoko ortua, ume hildakoen hilobirako erabiltzen zen.
>Ezizen: Izengoiti. Norbait izendatzeko izen-deituren ordez erabiltzen den izena.
>Fagus: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Fontes: Iturria. Erromatarren garaian Pirineotan gurtza egiteko hainbat iturri.
>Gabonzuzi: Neguko solstizioan etxeko beheko suan erretzen zen egur enborra.
>Gaizkin: Jeinu gaiztua, gaixotasun sortzaile, burkoen barruan bizi zena. Hainbat lekutan, familia-iratxoak.
>Gar: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa Gar mendian.
>Gari: Euskal mitologian garia zenbait mitoen gaia.
>Gauargi: Gipuzkoako Errezil herrian argiune edo argia bera, zenbait gauez mendian azaltzen dena.
>Gaueko:
>Gerixeti:
>Gizotso:
>Gorospil: Baztango gailurra, Ezpeleta eta Itsaso artean. Ikur landuak dituen harria dago bertan.
>Gorri Txiki: Gipuzkoako Orio eta Aian, kolore gorrizko iratxoak.
>Harpe: Haitzuloa.
>Harrikulunka: Baztan eta Aldude aldeko haitza, dolmen, trikuharri eta alegi mitologiko anitzen lekua.
>Herauskorritsehe: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa, Tarbes aldean.
>Herauso: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Herausu: Behe Nafarroako Armendarizen mendi gailurra, lamien bizitokia.
>Hila: Antzinatean ilargiaren aldi edo zikloarekin lotua.
>Hilarri:
>Hilerri: Hildakoak ehorzten diren tokia.
>Hilbide: Hildakoaren egoitza eta hilerrien arteko bidea.
>Herio: Heriotza bizkortzen duen iratxoa.
>Horolate: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa, Comminges aldean.
>Idiatte:Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Idinarru:
>Iditu:
>Igitai: Tximisten aurka tximistorratz moduan erabilia.
>Ihizi:
>Ilargi:
>Ilazki:
>Ilix >Ilixo >Ilixon >Ilixor: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa, Lutxon aldean.
>Ilunber: Erromatar garaian Pirineotako jainko edo ahalduna.
>Ilun: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa, Comminges aldean.
>Ilunbeta: Nafarroako Arakilen haitzuloa, Mariren egoitza.
>Ilurberrix: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Iluro: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa.
>Ilargi-belar: Kardo basatien antzeko lorea. Tximistaren aurka babesten du.
>Inauteri:
>Inguma:
>Inhurria: Nafarroa Behereko Beirieko baserri baten izena, Basajaunen alegiekin lotua.
>Inko: Aintzinako euskaran Jainko.
>Intxixu:
>Inusterri: Trumoi, jeinu gaiztoek sortua.
>Ipestikoarri: Bizkaiko Arrazola mendia eta Arabako Aramaio artean dagoen hilarri baten izena, ohitura zaharrei lotua.
>Irati:
>Iratxo:
>Iraunsuge: Herensuge
>Iszitt >Iszitto: Erromatar garaian Pirineotako jainko edo ahalduna.
>Iturri: Lur azpitik ateratzen den euri-ura lurrazalera isurtzen denean. Mito eta alegi askoren toki izan dira.
>Iturriotz: Ataunen, izen bereko baserriaren dagoen leize zulo bat, jeinuen bizitoki eta sendatze ahalmena duen uraren emale.
>Itzularri: Gipuzkoa eta Lapurdin itzuli egiteko mugarri edo haitz.
>Ivilia: Erromatarren garaian Bizkaiko Foruko jainkoa.
>Izugarri >Izuargi: Hilotz gorpuaren irudia.
>Jarleku: Atseden lekua, hilobia.
>Jeinu:
>Jentil:
>Jentileiho: Nafarroa Garaiko Urdiainen Laiene haitzaren zirrikitoa.
>Jentiletxeeta: Gipuzkoako Mutrikun, Arrigorrieta mendian alegi baten gunea.
>Jentilzulo: Nafarroa Garaiko Leitzan haitzuloak, jentilen bizileku; Bizkaiko Orozkon, lamien bizitoki.
>Joaldun:
>Kamaindegia: Nafarroa Garaiko Lesakan haitzuloa.
>Kaskarot:
>Kixmi:
>Kurri-kurri: Gipuzkoako Elduainen jentilen ingurua.
>Kutun:
>Kuusu: Jeinu gaiztoen aurka ipintzen zen txorimaloa.
>Labatz: Etxea
>Labe: Etxeko labea.
>Lakubegi: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa, Uxue aldean.
>Lahe: Erromatar garaian Pirineotako emakumezko jainkoa.
>Lamia:
>Lanabes: Lanean erabiltzen den zernahi tresna, euskal mitologian ezaugarri eta erabilpen magikoak zituzten.
>Laino: Hodei. Euskal mitologian jeinu gaiztoen itxura hartzen du ekaitzaldietan.
>Lapar: Gipuzkoako Lizartzako mendi honetatik zezen gorri formako jeinu bat ateratzen zen.
>Lapurzulo: Gorbeia mendiko bi haitzuloen izena.
>Larrun: Askain, Sara eta Bera arteko mendia, anitz alegiekin lotua.
>Lastaira: Lastozko koltxoia, hileta erritoetan azaltzen da.
>Latsari: Euskal mitologian, zenbait lekutan lamiei ematen zaien izena.
>Lauso: Gandua, espiritu gaiztoen ekarlea.
>Leheren: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa, Martitz planetari lotua.
>Legor: Antzua. Antzutasunarekin lotura zuten hainbat erritoetan azaltzen da.
>Leizadi: Ataungo mendi horretan daude jentilen bizileku omen ziren haitzuloak.
>Leize: Haitzulo natural sakona, kare-harri asko dagoen eskualdeetan agertzen da. Jeinu, jentil eta lamien bizitokia.
>Losa: Erromatar garaian jainkoa, Nafarroako Lerate aldean.
>Loxa: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa, Nafarroa Garaiko Arginarri aldean.
>Lur >Lurbira: Mundua. Gizakia bizi den planeta. Eguzki eta Ilargiaren ama. Ama lurra.
>Lurgor: Erromatar garaian Pirineotako jainkoa,
>Mahala: Magdalena. Leku askotan eraiki ziren baselizak izen horrekin, lehen jeinuen gurtzarako ziren tokitan.
>Maidalena: Magdalena. Zuberoako Atharratzen dagoen baseliza, aurretik Herauskorritsehe jainkoa gurtzen zen lekuan.
>Maide:
>Mairi: Nafarra Behereko jeinua. Guztiz indartsu eta ahaltsu.
>Mairu:
>Mairubaratza: Gipuzkoako Oiartzungo mendietan harrespila-multzoa; 4-16 m bitarteko diametroko hogeita bi harrespila dira.
>Malo >Txorimalo: Gaueko jeinua.
>Maju:
>Mamu:
>Mamur:
>Mari:
>Mariturri: Arabako Arbulu eta Orenin arteko iturria, alegiak dionez magikoa.
>Marixilo: Lapurdiko Biriatun, Otaiko-lepo mendian dagoen haitzuloa, Mariren alegiarekin lotua.
>Markitos:
>Markola: Bizkaiko Zenaruzako haitza, jentilen alegiekin lotua.
>Maru: Gipuzkoako Beasainen Murumendin bizi diren alegiazko pertsonaiekin lotua.
>Maruelexa: Bizkaiko Narbaizen zelten garaiko harresi baten inguruan sortutako alegia.
>Maia: Mari izendatzeko beste izen bat.
>Mendikote: Gipuzkoako Albistur aldean dagoen mendia, jentilen meategia eta Mariren bizitokia.
>Mikelats:
>Mikolas:
>Mikeldi: Bizkaiko Durangon aurkitutako zezen itxurako idoloa. Lurrari eta ilargiari egiten zitzaien gurtza eta erritoekin lotua
>Mirokutana: Gipuzkoako Oiartzunen, zakur itxura hartzen duen jeinua.
>Mondarrain Arranomendi: Lapurdiko Ainhoa eta Itsasu artean dagoen mendia; 749 m. XII. mendeko gotorleku baten aurriak. Zenbait haitzulo eta lurzuloak daude antzinako alegiekin lotuak.
>Mozorro: Gipuzkoako Albizturren etxeko jeinuak.
>Mugarri: Muga non dagoen adierazteko jartzen den seinale edo harri berezia, askotan, hilerriak eta beste eraikin mitologikoen lekuan jarri ohi dira.
>Munoeta: Lapurdiko Itsasuko gailurra, altxor ezkutuen gordeleku.
>Muntxaraz: Abadiņoko dorretxea, ximelgorrien bizileku.
>Murko: Araba, Nafarroa Garaia eta Gipuzkoako hainbat trikuharrien izena.
>Muru: Murumendi. Gipuzkoako Beasaingo mendia. Mariren alegiekin lotua.
>Muskia: Gipuzkoako Ataungo mendia. Basajaun, Torto eta Sugaarren mitoekin lotua.
>Ņaņarri, Txindoki, Larrunarri: Gipuzkoako mendia, Aralar mendizerran, Amezketa eta Abaltzisketa artean; 1.346 m. Hainbat kondaira mitologikoren kokagunea da.
>Obantzun: Gipuzkoako Berastegin lurzuloa. Hainbat kondaira mitologikoren kokagunea da.
>Odei: Laino, baita ere Trumoien jenioa.
>Ogoņo: Bizkaiko Elantxobeko mendia, lurzulo batean bizi ziren lamiņaku jeinuak.
>Oiartzun: Mitologian oso aipatua.
>Okina: Alabako herria. Lurzuloan bizi ziren jeinuen bizilekua.
>Ola: Burdinola, Hainbat kondaira mitologikoren kokagunea da.
>Olentzero >Olentzaro:
>Olerria: Bizkaiko Aulestiako etxea, jentilen bizilekua.
>Oilar: Euskal mitologian bere kukurrukuak jeinuen eguneko egoitzara erretiratzea dakar. Gaizkiņek haren gorputzaren forma hartzen dute anitzetan.
>Oneztarri: Tximistaren harria.Euskal mitologian eguraldi ekaitz zakarren gunea.
>Oinatz: Oinen hatza edo aztarna. Jeinu eta jentilen arrastoekin lotu izan dira maiz.
>Oinaztura: Tximista.
>Osin: Hainbat putzu, urtegi eta lakuen izenak, mitologiarekin lotuak.
>Oskia: Nafarroa Garaiko Anotz eta Errotz bailaren arrila. Arkaitz izeneko haitza dago bertan, antzinateko mitoen lekua.
>Ostadar >Ortzadar: Alegi askoren fenomenoa.
>Ost: Urtzi
>Ostebi: Euri gozo eta ona, Ost jainkoak isuria.
>Ostegun: asteko eguna. Zeruko jainkoari eskainia.
>Ostri: Urtzi, Gipuzkoako Ataunen zeruan gertatzen den fenomenoa.
>Otsabio:
>Otume: Bizkaiko Meņakako baserria, alegiaren arabera jentilek eraikia.
>Oihulari: Jeinuek oihuka eginez nabarmentzen dira.
>Ozkar >Ozkarri: Trumoi.
>Pagubakoitza: Gipuzkoan, Urbian eta Aizkorrin dauden trikuharrien lekua.
>Pagomari: Marikinlotutako pagoa.
>Patuek: Famili jeinuak.
>Peru: Bizkaiko Muxikan, Okana baserriko gaztainondo baten izena, Marirekin lotua eta sagratua.
>Prakagorri: Mamur.
>Puterri: Aralarko mendia, Mariren bizilekua izan zen leizezuloa dago bertan.
>Sahaltse: Ataungo baserria, Mariren bizileku zen leizezuloa zegoen bertan.
>Sakre: Madarikazioa, arnegua.
>Salomon:
>Sanmartin: Euskal mitologian maiz azaltzen den pertsonaia.
>Sandaili: Gipuzkoako Oņatin, Haitzarteko arroa, mitologiarekin lotua.
>Sandao Binburo: Erromatar garaian jainko Arabako Artziniaga.
>Sansonarri: Gipuzkoako Tolosan, Ilarramendin, dagoen harkaitza, Sansonek edo jentilek jaurtia.
>Santatri: Gipuzkoako Goierri aldean Azkorri mendiko zenbait leku izendatzeko.
>Sanurratu: Bizkaia aldean, magoek egiten zuten sendatzea.
>Selatse: Erromatar garaian Nafarroa Garaiko jainkoa.
>Semeola: Gipuzkoako Aiako baserria, ekaitz bortitzekin lotua.
>Sirena: Alegiazko itsas izakia, Bere kantuek nabigatzaileak itsas ertzera erakartzen omen zituzten.
>Sorgin:
>Sorsain:
>Su: Euskal mitologian oinarrizko elementua, Mitologian anitz azaltzen da, sute eta kazkabarrarekin lotua.
>Sugoi >Sugahar >Sugar:
>Sukarri >Suharri:
>Supelaur: Bizkaiko Orozko aldean Izine mendian dagoen haitzulua.
>Tartalo:
>Tartaloetxeeta: Gipuzkoako Zegaman, Saadar mendiko zelaigunea, Tartalo izeneko jeinuaren bizitokia.
>Teila: Etxea eta jabetzaren ikurra.
>Tenporak:
>Torto:
>Tulonium: Arabako Alegian, jainkoetako bat.
>Tusuri: Zuberoan deabruaren izena.
>Txahalgorri >Txekorgorri: Behi (gorriaren) umea, arra zein emea. Gipuzkoako Ataunen jeinuei deitzeko modu bat.
>Txalaparta: Mito eta alegiekin lotutako tresna.
>Txelemon:
>Txilin: kanpai txikia. Errito mitologikoetan anitzetan erabilia.
>Txerren: deabrua
>Txingar: Garrik gabe, baina gori-gori dagoen ikatz- edo egur-zatia. Txinparta. Honen puska ikaztuak kutun edo zinginarri moduan erabiltzen ziren.
>Ubedi: Gipuzkoako Ataunen dagoen lurzuloa, Marikin lotua.
>Ubendua >Ubeldua: Jeinu gaiztuek egindako hozka baten ondorioz sortzen den kolore ubeleko gunea.
>Ulbelteso:Erromatarren garaian, Oiartzun aldeko jainkoetako bat.
>Ur: Anitz alegietan azaltzen da.
>Urgeldi: Lakua, putzu edo urtegia, baita ere zingira. Zenbait jeinuen bizitokia,
>Urre: Urrezko altxorrak maiz azaltzen dira euskal alegietan.
>Urtats >Urteberri:
>Urtezahar:
>Urtzi:
>Ubarna: Erromatarren garaian, Arabako Kabriana aldean, jainkoetako bat.
>Xuban: Kominges aldeko jainkoetako bat.
>Yunagorri >Iunagorri >Junagorri: Auņamendin, Mariri lotutako jeinu baten izena.
>Zakur: gutxitan azaltzen da euskal mitologian.
>Zaldi: Jeinu txikiago batzuk hartzen duten forma, anitz alegietan azaltzen da.
>Zaldiaran: Arabako Gasteizko gailurra, jeinuen bizitokiekin lotua.
>Zaldiko:
>Zezen: Hainbat lurzulo eta haitzuloen zaindari.
>Ziripot:
>Zirpi-zarba: Gipuzkoako Ataungo Aiako jentilaren izena Aia-iturrietan.
>Zirri-mirri: Gipuzkoako Piartzungo jentil baten izena.
>Zupitaitz >Supitaitz >Suspenzaitz: Aralar mendizerran dagoen hareharrizko haitza, antzinako alegiekin lotua.
>Zuzi: